Σπέτσες

Νησί στην είσοδο του Αργολικού κόλπου που υπάγεται στην επαρχία Πειραιά του ομώνυμου νομού. Ο ομώνυμος οικισμός (3603 κάτ.) συγκροτεί δήμο της νομαρχίας Πειραιώς, του νομού Αττικής, της περιφέρειας Αττικής. Το νησί είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένο με την Επανάσταση του 1821, κατά την οποία το ναυτικό του έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο. Ιστορία. Την πρώτη μνεία της νέας ονομασίας των Σ. τη συναντούμε σε βενετικό έγγραφο του 1481 (Spetie)· προέρχεται ασφαλώς από ανώμαλο γλωσσικό μετασχηματισμό της αρχαίας Πιτυούσης, που αναφέρεται ήδη από το Στράβωνα. Τα ίχνη των ρωμαϊκών, παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών κτισμάτων του νησιού πιστοποιούν την παρουσία κάτοικων στις Σ. ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή. Φαίνεται ωστόσο ότι ως το 17o αι. δεν υπήρχαν οργανωμένοι οικισμοί, κυρίως εξαιτίας της πειρατείας. Από το 17o αι. κ.εξ. άρχισε ο συνοικισμός των Σ. από κάτοικους γειτονικών περιοχών, οι οποίοι ήρθαν να προστεθούν σε αλβανικό υπόστρωμα, που είχε δημιουργηθεί εκεί ίσως από το 15o αι. Ο πυρήνας εκείνος ήταν, φαίνεται, εγκατεστημένος στην οχυρή θέση που είναι ακόμα γνωστή ως «Καστέλλι» και καταστράφηκε κατά την εποχή των Ορλωφικών (1770). Το νησί ξαναρχίζει τη ζωή του ύστερα από την αμνήστευση που παραχώρησε η τουρκική διοίκηση στους συνεργάτες των Ρώσων. Τότε χτίστηκε και η πόλη, που έγινε γνωστή από την Επανάσταση του 1821 και που βρίσκεται και σήμερα στην ίδια θέση. Παρά τα τραγικά επακόλουθα της επανάστασης του 1770, οι Σπετσιώτες βοήθησαν με στολίσκο τις επιχειρήσεις του Λάμπρου Κατσώνη το 1790, προκαλώντας και πάλι την έντονη αντίδραση των Οθωμανών. Μετά τις κρίσεις των ρωσοτουρκικών πόλεμων οι Σ. άρχισαν να αναπτύσσουν την εμπορική τους κυρίως ναυτιλία, ναυπηγώντας τα γνωστά πλοία που ονομάζονταν «λατινάδικα» και «σαχτούρια» και αργότερα μεγαλύτερα και περισσότερο ανθεκτικά καράβια, τα καλύτερα σε σύγκριση με τα άλλα ελληνικά. Από τις αρχές του 19ου αι. οι Σ. δε διοικούνται πια άμεσα από τους αξιωματούχους του καπουδάν πασά, αλλά αποχτούν κάποια αυτονομία, με επικεφαλής τον ντόπιο «ζαπίτη», ο οποίος περιστοιχιζόταν από ένα συμβούλιο πρόκριτων και δημογερόντων, υπόλογο όμως και πάλι στον καπουδάν πασά. Πλην της μικρής φορολογίας, που οι Σπετσιώτες υποχρεώνονταν να καταβάλλουν στην Πύλη, οι κάτοικοι έπρεπε να στρατολογούν πληρώματα και να διαθέτουν πλοία για τις ανάγκες του τουρκικού στόλου. Μόνο μετά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αι. κατάφεραν οι Σ. να αντικαταστήσουν την υποχρεωτική ναυτολογία με χρηματική εισφορά. Μεγάλη ακμή γνώρισε το σπετσιώτικο ναυτικό (όπως και των άλλων ναυτικών κέντρων της Ελλάδας) κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης και των ναυτικών αποκλεισμών της Γαλλίας από τους Άγγλους, σε μια εποχή που κατέρρεε όχι μόνο το παρακμασμένο πια βενετικό εμπορικό ναυτικό, αλλά και η γαλλική ακόμη ναυτική δραστηριότητα στην ανατολική Μεσόγειο. Κύριο προϊόν για εμπορική εκμετάλλευση στάθηκε για τις Σ. το στάρι, ιδίως το λαθρεμπόριο του κατά τις περιόδους των πολεμικών κρίσεων. Κατά τις παραμονές της Επανάστασης του 1821 παρατηρείται στις Σ. αξιοσημείωτη εκπαιδευτική και πολιτιστική δραστηριότητα, με την οποία οι κάτοικοι προετοιμάστηκαν για την επερχόμενη εθνική αναγέννηση. Από τους πρώτους Φιλικούς στάθηκαν και οι Σπετσιώτες Γεώργιος Πάνου (1770-1863), Παναγιώτης Μπότασης (1784-1824), Βασίλειος Φαζολάκης κ.ά., κυρίως πρόκριτοι και καπεταναίοι. Στις 2 Απριλίου 1821 οι άλλοτε αντιμαχόμενες φατρίες των Σπετσιωτών αποφασίζουν να ομονοήσουν και να λάβουν μέρος στην Επανάσταση. Στις 3 Απριλίου η Επανάσταση κηρύσσεται πανηγυρικά στην ονομαστή μονή του Αγίου Νικόλαου, με πρωτοστάτες την Μπουμπουλίνα, τον Γκίκα Μπόταση και τους άλλους πρόκριτους και πλοίαρχους του νησιού. Η συμμετοχή των Σ. είχε τα γνωστά εντυπωσιακά αποτελέσματα, τα οποία στάθηκαν αποφασιστικής σημασίας για την πορεία του Αγώνα: ναυτικός αποκλεισμός του Ναυπλίου και της Μονεμβασίας, εξέγερση των Ψαριανών και της Ύδρας, καταναυμάχηση τουρκικών πλοίων στην Ίο, Σάμο, Μήλο, Κίμωλο, Κιτριές Μάνης, Ικαρία, Γέροντα, Καφηρέα, Μεσολόγγι και Λέσβο, μεταφορά εφοδίων και ζωοτροφών σε επαναστατημένα νησιά και άλλες ελληνικές περιοχές, διάσωση στρατιωτικών δυνάμεων και γυναικόπαιδων από τουρκικούς αποκλεισμούς και αντίποινα, συμμετοχή στην άμυνα οχυρών ελληνικών θέσεων και σε επιθέσεις εναντίον τουρκικών ορμητηρίων στην ξηρά κλπ. Οι Σπέτσες υπήρξαν στα χρόνια της τουρκοκρατίας ισχυρή ναυτική δύναμη που έπαιζε σημαντικότατο ρόλο στην Επανάσταση. Στο ναυτικό αυτό κυρίαρχη φυσιογνωμία υπήρξε η Μπουμπουλίνα. Οι Σπέτσες από φωτογραφία εποχής.